Co to jest Puszczaństwo?

Próba wyjaśnienia czym jest „puszczaństwo” przysparza nielichych trudności. Wszystko przez to, że termin ten nigdy nie został precyzyjnie zdefiniowany, często odnosi się do odmiennych obszarów i wypowiadany jest w różnych kontekstach. Przez to wszystko, określenie „puszczaństwo” stało się enigmatyczne i nieuchwytne.

O samej istocie puszczaństwa można się dowiedzieć czytając notę biograficzną założyciela oraz zasady działania ruchu.

Co znaczy słowo „puszczaństwo”?

Definicja słownikowa odnosi się tylko do przymiotnika „puszczański” od słowa „puszcza” (las o dużej powierzchni bez śladów działalności człowieka, duży obszar leśny). Nie wskazuje na istnienie rzeczownika w tej formie.

Puszczaństwo czyli życie w puszczy

Jeśli uznamy, że słowo „puszczaństwo” oznacza umiejętność bytowania i życia w przyrodzie, poznawania jej i dbania o nią, to możemy doszukiwać się początku puszczaństwa już u zarania dziejów. W końcu życie w pierwotnej, nieskażonej naturze nie było wyborem w epoce kamienia lecz koniecznością.

Uznając puszczaństwo  za życie w lesie będziemy też blisko słownikowej definicji puszczaństwa, oraz powieści Marii Rodziewiczówny „Lato leśnych ludzi”, którą niektórzy błędnie uważają za inspirację do powstania ruchu puszczańskiego w Polsce.

Ale życie w lesie to nie wszystko.

Puszczaństwo a Woodcraft

Pochodzenie słowa „puszczaństwo” i jego współczesne użycia wywodzą się z próby przetłumaczenia angielskiego słowa „woodcraft”. Tłumaczenie to zaproponowane zostało w anonimowym artykule na łamach „Płomieni” (autorstwo przypisuje się Adamowi Ciołkoszowi). Wcześniej funkcjonowało tłumaczenie Bronisława Bouffała: „Indyanizm” (przez jakiś czas oba terminy były używane równolegle).

„Woodcraft” oznacza dosłowenie „leśne rzemiosło”, ale może być interpretowane jako „leśna mądrość”, „leśna wiedza” czy „życie/bytowanie w lesie”. Ściśle oznacza ruch woodcrafterski (woodcraft movement) w tym pierwsze organizacje powołane przez E. T. Setona („Woodcraft Indians” oraz „The Woodcraft League the America”) i założenia ideowe w tym wychowawcze, które te organizacje ze sobą niosły.

(więcej o historii woodcraftu można przeczytać m.in. tutaj)

Najprościej jest tłumaczyć puszczaństwo jako woodcraft. Ale czym jest „Woodcraft”?

Puszczaństwo jako idea – najpełniejsza definicja

Wikipedia oraz strona „Puszczaństwo” na Facebooku podają najpełniejszą definicję tego słowa:

Puszczaństwo (ang. Woodcraft) – idea postulująca wychowanie człowieka w każdym wieku poprzez rekreację na łonie przyrody według Dwunastu Ustaw Leśnej Mądrości, Systemu Orlich Piór, obozownictwa, systemu szczepowego, filozoficzna i etyczna koncepcja akcentująca łączność człowieka ze światem przyrody. Nawiązuje ona swobodnie do sposobu życia i mitologii Indian i Słowian. Idea sformułowana przez Ernesta Thompsona Setona – Czarnego Wilka, który swoje koncepcje czerpał od amerykańskich transcendentalistów XIX w. Ralpha Waldo Emersona i Henry’ego Davida Thoreau.

Puszczaństwo jako organizacje

Idea puszczańska ma wielu zwolenników na całym świecie. Tworzą oni przeróżne organizacje puszczańskie lub czerpiące z idei puszczańskich (The Woodcraft League of America, Liga Lesní Moudrosti, Order of Woodcraft Chivalry czy Kibbo Kift). Polska nie doczekała się dotychczas żadnej zarejestrowanej organizacji puszczańskiej, ale ma wielu zwolenników w ruchach skautowych i poza nimi, którzy gromadzą się w małych nieoficjalnych kręgach. Jesteśmy na najlepszej drodze do powołania puszczańskiego stowarzyszenia.

Mówiąc „puszczaństwo” mówimy o ogólnoświatowym ruchu. Tak jak mówiąc „skauting” mamy na myśli wszystkie organizacje ruchu skautowego i skautów.

Harcerstwo Puszczańskie, Harcerstwo Leśne i Harcerstwo „niepuszczańskie” w Polsce

Skauting jest szkołą puszczaństwa.

R. Baden-Powell

Skauting od samego zarania czerpał bardzo dużo elementów z puszczaństwa. Baden-Powell był świadomy jego wartości wychowawczych. Do Polski informacje o formującym się skautingu dotarły szybciej i z większą mocą niż o woodcrafcie. Dlatego większość tego co potocznie rozumie się w Polsce jako „puszczaństwo” jest kojarzone z elementami puszczańskimi w harcerstwie i skautingu. Tymczasem informacje o puszczaństwie w jego naturalnej formie w zasadzie do tej pory są co najmniej niepełne.

Na gruncie kształtującego się i rozwijającego w Polsce harcerstwa zakorzeniły się głównie elementy związane z puszczańską malowniczością jak np. totemy, miana, zdobnictwo. Elementy te przetrwały w harcerstwie do dziś.

Najbliższym woodcraftowi ruchem było Wolne Harcerstwo, które kształtowało puszczaństwo i definiowało je w Polsce niezależnie od zagranicznych organizacji. Założyciel Wolnego Harcerstwa Adam Ciołkosz (1901 – 1978) sformułował cztery cechy swojego ruchu:

1. Indianizm i dążenie do nawrotu ku przyrodzie.
2. Ideologia prawa harcerskiego, skauting powszechny, skauting pokoju.
3. Kult państwowości, patriotyzm czynny.
4. Dążenie do uludowienia ruchu, ideologia świata pracy.

Po wymienionych cechach widzimy, że jest to zbyt dalekie od tego czym jest puszczaństwo. Wolne Harcerstwo było ruchem ideowym działającym obok organizacji harcerskich w Polsce. Propagowało indianizm (lub też słowianizm), ale było pozbawione licznych cech woodcraftu.

Nieporozumienia z „puszczaństwem” w Polsce

Bardzo dużo drużyn harcerskich nazywa się drużynami puszczańskimi albo drużynami leśnymi. Bardzo dużo mówi się o puszczańskich kręgach instruktorskich, puszczańskich kursach, sprawnościach, powrocie do puszczaństwa itd. Harcerze nadają sobie puszczańskie miana, robią puszczańskie zbiórki w lesie i mają puszczańskie programy – a jest tego cała masa. W ZHP funkcjonują niezależnie od siebie sprawności tematyczne, Wampumy Leśnych, Leśne Wampum, propozycje programowe Leśne Harce i Leśne Plemiona. ZHR ma własne propozycje programowe i sprawności. A przecież to nie wszystko, bo są jeszcze inne organizacje harcerskie jak SH, ZHA, FSE, HROŚ itd. a każda z nich ma swój własny „puszczański” program, albo kilka.

Na przykład na Wikipedii możemy przeczytać, że Drużyna Puszczańska ZHR:

Drużyna Puszczańska powinna:

• • posiadać 26 członków w czterech zastępach oraz co najmniej dwie osoby w kadrze.
  • Drużynowy powinien mieć otwartą próbę podharcmistrzowską.
  • Drużyna organizuje własne obozy, biwaki Zastępu Zastępowych, wysyła także swoich członków na obozy doszkalające.
  • Promuje ZHR, współpracuje z Gromadą Zuchową lub Drużyną Wędrodniczą.

Czy którykolwiek z tych elementów, albo wszystkie razem wskazują na chociażby czerpanie z idei puszczaństwa? A jeśli nie, to czy faktycznie możemy mówić o drużynie puszczańskiej?

W tym rozumieniu wygląda to tak, jakby drużyny puszczańskie były puszczańskie tylko dlatego, że taka jest ich tradycyjna nazwa, albo dlatego, że czasem zrobią coś w lesie. W niektórych wypadkach, tak jak Drużyny Puszczańskie ZHR jest to właściwie tylko nazwa kategorii drużyn na pewnym poziomie w organizacji.

Skąd ta dewaluacja Puszczaństwa?

Sytuację komplikuje to, że przez lata w Polsce brakowało pełnych informacje na temat puszczańskiej metody i programu E. T. Setona. Z tego powodu, a także przy silnej konkurencji Harcerstwa, które w okresie rozbiorów lepiej odpowiadało na potrzeby Polaków, puszczństwo zwyczajnie nie znalazło dla siebie dość przestrzeni, żeby w pełni rozwinąć się w naszym kraju.

Do wszystkiego dochodzi utrwalanie w harcerstwie pojęcia „puszczaństwo” przez działania środowisk harcerskich czerpiących z woodcraftu i definiujących je na nowo. Można powiedzieć, że puszczaństwo w Polsce jest nieodwracalnie „skażone” skautingiem. Czy to dobrze, czy źle?

Mamy harcerskie, puszczańskie Kursy Wigierskie, które nieodwracalnie skierowały myślenie o puszczaństwie na nowe tory. Mamy „Lato Leśnych Ludzi” jako wzór puszczaństwa, mamy też wreszcie silną tradycję powojenną w tym konspiracyjną kultywowaną m.in. przez Krąg Czarnego Dębu, z którego wywodzi się wielu znamienitych instruktorów harcerskich. Są też środowiska takie jak Harcerski Ruch Ochrony Środowiska, który czerpie częściowo inspiracje z puszczaństwa.

Harcerstwo Leśne, a Puszczaństwo

I tu dochodzimy do sedna. Harcerstwo posiada i powinno posiadać elementy puszczaństwa. Harcerstwo może być puszczańskie jeśli jest zgodne z ideą puszczaństwa. Nie każde harcerstwo leśne jest puszczaństwem. Kręgi i szczepy puszczańskie nie muszą być i nie wszystkie bywają harcerskie, ani ich członkowie nie muszą być harcerzami. Ba! Mogli nawet nigdy się z harcerstwem nie zetknąć.

Czy harcerstwo to puszczaństwo? Nie. Czy puszczaństwo to harcerstwo? Też nie. Chociaż poszczególne osoby mogą należeć do obu tych ruchów.

Mamy puszczaństwo, harcerstwo, elementy puszczaństwa w harcerstwie i całe spektrum odcieni pomiędzy nimi. Należy umieć je odróżnić.

Puszczaństwo to sposób życia (Woodcraft is lifecraft). Umiejętność rozpalania ognia tarciem drew czy spanie w płóciennym namiocie nie czyni ani puszczaninem, ani harcerzem jeśli nie stoi za tym coś więcej.

Kończąc – Czym jest Puszczaństwo?

Zawsze mówiąc i myśląc o puszczaństwie, puszczańskich kręgach i szczepach powinniśmy mieć na uwadze, że:

• nie mogą one istnieć bez Dwunastu Ustaw Leśnej Mądrości zawartych w Regule Czterokrotnego Ognia,
• nie mogą one pomijać żadnej z Dziewięciu Zasad Puszczaństwa,
• należy pamiętać, że poprzez puszczaństwo dążymy do Siedmiu Tajemnic Leśnej Mądrości.

Wszystko co jest pozbawione powyższych cech nie jest puszczaństwem, a co najwyżej posiada jego elementy lub się na nim wzoruje.

Puszczaństwo to ruch oparty na jasno sprecyzowanej idei:

• Ma swoje symbole: pozdrowienia, bizonie rogi, Czterokrotny Ogień itd.;
• Swój ubiór: Szarfy i szaty obrzędowe;
• I swój program: Orle Pióra, Mistrzostwa i Tytuły Leśnej Mądrości itd;
• Poza tym tradycje, historię i przedstawicieli.

Należy pamiętać, że głęboko zakorzenione w polskiej tradycji harcerskiej słowo „puszczaństwo” może być rozumiane inaczej przez harcerzy, którzy nie spotkali się z puszczaństwem E. T. Setona. Tak samo jak słowo „puszczański” może się tyczyć czegoś usytuowanego w puszczy.

Niech wasze myśli będą błękitnego nieba! I do zobaczenia na szlaku!

 

Bibliografia i źródła zewnętrzne:

1. Zwój Kory Brzozowej, E. T. Seton, Kraków 2009 r.
2. Zwitek Kory Brzozowej, E. T. Seton, Katowice 1993 r.
3. https://sjp.pwn.pl
4. Słownik Języka Polskiego, red. W. Doroszewski, Warszawa 1958 r. – 1962 r.
5. Rozwój Idei Puszczańskiej w Skautingu 1902 – 1939, Tadeusz Wyrwalski, Kraków 1990 r.
6. Historia Puszczaństwa w Polsce, Tadeusz Wyrwalski, http://www.hr.bci.pl
7. Boy Scouts, Indianizm w wychowaniu, Bronisław Bouffał, Warszawa 1912 r.
8. Zielony dziennik, Ladislav Rusek, Kraków 2019 r.
9. https://www.facebook.com/Puszczaństwo-105731407494186/
10. https://pl.wikipedia.org/wiki/Kategoryzacja_drużyn_w_Związku_Harcerstwa_Rzeczypospolitej
11. Lato Leśnych Ludzi, Maria Rodziewiczówna, 1920 r.
12. Płomienie, nr. II kwiecień 1923 roku, „Leśny szlak. Praojce – Słowianie.”, str. 20 – 22

 

Śledź mnie na FB lub IG